Lamus w Hawłowicach Górnych

Powiększ obrazLamus w Hawłowicach Górnych

Pomnik szesnastowiecznej architektury rezydencjonalnej ziemi przemyskiej.

Lamus, dawny dwór obronny, w Hawłowicach Górnych jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury rezydencjonalnej ziemi przemyskiej. Powstał zapewne w 2 połowie XV wieku z inicjatywy ówczesnego właściciela tej wsi podstolego przemyskiego Aleksandra Próchnickiego herbu Korczak, jako prosta wieża mieszkalna, o co najmniej dwóch kondygnacjach nadziemnych.

W okresie renesansu wieża została zmodernizowana i zapewne nieco rozbudowana przez kolejnego właściciela Stanisława Broniowskiego herbu Tarnawa, dworzanina królów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, koniuszego i chorążego przemyskiego, posła do Porty (+ 1582).

Za jego czasów założono w sali przyziemia istniejące do dzisiaj kolebkowe sklepienie z lunetami, które ozdobiono malowidłami o motywach roślinnych (na szwach sklepiennych) oraz herbem właściciela Tarnawa (krzyż z półksiężycem) w laurowym wieńcu w partii centralnej.

Stary dwór uległ zniszczeniu w połowie XVII w. zapewne za sprawą pożaru wznieconego przez Szwedów lub wojska księcia siedmiogrodzkiego F. Rakoczego. W efekcie piętro budowli zostało rozebrane, a sam obiekt przestał pełnić funkcje mieszkalne.
Miejscowa tradycja, sięgająca początków XIX wieku upatruje w lamusie całkowicie bezpodstawnie zbór ariański. Lamus był jednak obiektem mieszkalnym a nie kultowym, zaś wśród kolejnych właścicieli nie znajdujemy odstępców od wiary katolickiej.

W pierwszym trzydziestoleciu XVIII wieku obok tej starej budowli powstał nowy, odpowiadający gustom epoki parterowy dwór z dwoma alkierzami (czworobocznymi narożnikami mieszczącymi pokoje). Wznieśli go kolejni właściciele Hawłowic Górnych, przybysze z ziemi rawskiej Trzcińscy herbu Rawicz, którym Hawłowice zawdzięczają także powstanie w 1683 roku zachowanej dotąd cerkwi. Stary dwór zaczął pełnić funkcje pomocnicze, jako skarbiec-lamus. Po Trzcińskich dziedziczyli Nieborowscy herbu Prawdzic, Komorowscy herbu Korczak, a od 1803 r. Zaklikowie herbu Topór. Z tą właśnie rodziną łączy się modernizacja dworu, dobudowanie ocalałego do dzisiaj mieszkalnego skrzydła oraz założenie romantycznego ogrodu.

W 1900 r. majątek hawłowicki nabył od Zaklików Eustachy Wolski herbu Rola. Jego syn Roman zaadaptował w 1941 roku lamus na kaplicę, dobudowując od zachodu prostokątne prezbiterium (nie istnieje). W 1944 r. rodzina Wolskich została wypędzona przez władzę ludową. Dwór stał jeszcze do drugiej połowy l. 60, poczym został częściowo rozebrany (ocalały jedynie dziewiętnastowieczne skrzydło mieszkalne i południowy alkierz). Cudem uniknął rozbiórki lamus, służący miejscowej spółdzielni rolnej za magazyn wody mineralnej.


W 2002 r. pozostałości dworu z parkiem i lamusem zostały odkupione przez córkę ostatnich prawowitych właścicieli Irenę z Wolskich Wołkowską. Z inicjatywy rodziny w latach 2003-2007 trwały prace konserwatorskie przy polichromii na sklepieniu, przeprowadzone też zostały w latach 2003-2004 badania archeologiczne, a w 2005 r. położono nowy gontowy dach. W roku 2020 dzięki wsparciu Gminy Miasta Pruchnik oraz Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zrekonstruowano gomółkowe przeszklenie okien oraz ceglaną posadzkę.
We wnętrzu lamusa pomieszczona została ogólnie dostępna ekspozycja prezentująca odkryte w trakcie prac fragmenty renesansowych i barokowych kafli piecowych i przybliżająca historię dworu hawłowickiego*.


W 2022 roku, staraniem właścicieli, udało się odtworzyć renesansowy piec kaflowy. Jest to jeden z kilku zaledwie pieców z tego czasu odtworzonych w Polsce.

Informacje o procesie rekonstrukcji pieca dostępne są na stronie internetowej Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Przemyślu. Polecamy także film o Hawłowicach zrealizowany przez TVP3 Rzeszów.

dr hab. Marian Wolski, prof. UPJP II

Hawłowice zwiedzanie z oprowadzaniem po uprzednim kontakcie z właścicielem 605-272-631 lub z Centrum kultury, sportu i turystyki w Pruchniku: 16 628-80-65; 609-887-155; ckpruchnik@interia.pl