Powstanie styczniowe, które wybuchło na przełomie stycznia i lutego 1963 roku na zajętych przez Imperium Rosyjskie dawnych terenach Rzeczypospolitej, było największym i najdłuższym polskim zrywem patriotycznym w XIX wieku. Chociaż ziemia jarosławska znajdowała się w obrębie zaboru austriackiego, to jednak jej mieszkańcy nie pozostawali obojętni na walki trwające w Królestwie Polskim i na Litwie. Według relacji naocznych świadków, ochotnicy z Jarosławia, Sieniawy czy Pruchnika zjeżdżali furmankami lub pieszo docierali na miejsce, gdzie formowały się powstańcze oddziały. Po amnestii 1865 roku Ci, którzy ocaleli, mogli powrócić do przerwanego życia w swoich rodzinnych miejscowościach. Na ziemi jarosławskiej osiedliło się wówczas wielu uczestników insurekcji z innych zaborów, którym w Galicji nie groziły już prześladowania i więzienie. Do naszych czasów przetrwały tylko nieliczne groby i mogiły powstańców styczniowych. Rozsiane w miastach, wioskach i miasteczkach powiatu, stanowią niezwykłe pomniki wydarzeń bohaterskiej przeszłości.
Wybrane groby powstańców styczniowych z obszaru ziemi jarosławskiej
Stary Cmentarz w Jarosławiu
Leon Czechowski (1797-1888)
Leon Czechowski (1797-1888) – pułkownik wojsk polskich, odznaczony orderem Virtuti Militari, uczestnik powstań: listopadowego (1830), krakowskiego (1846), węgierskiego (1848) i styczniowego (1863). Podczas tego ostatniego zrywu patriotycznego, Czechowski dowodził grupą złożoną z 600 ochotników z Galicji, z których około 100 osób pochodziło z Jarosławia i okolic. W niedzielę, 15 marca 1863 roku, oddział pułkownika przekroczył granicę zaboru rosyjskiego. W Tarnogrodzie została ogłoszona odezwa gen. Mariana Langiewicza. W piątek, 20 marca, około godziny ósmej pod Potokiem rozpoczęła się pierwsza bitwa oddziału Czechowskiego. W potyczce poległo 2 powstańców, a 5 zostało rannych. Oddział wraz z rannymi i poległymi wyruszył w kierunku wsi Wólka Biska. Obóz założono po przekroczeniu Tanwi, w pobliżu wsi Suszka. Około godziny 15 Rosjanie znowu zaatakowali. W walce, która trwała do godziny 18, rannych zostało trzech powstańców. Około południa w sobotę, 21 marca, oddział Czechowskiego został ponownie zaatakowany przez Rosjan podczas przemarszu przez Las Ciosmański. Bitwa trwała do godzin wieczornych. W potyczce poległo ponad 20 powstańców, a wielu innych zmarło od ran odniesionych w bitwie. W wyniku przegranego starcia nastąpił odwrót oddziału. Po przekroczeniu granicy austriackiej ocalali powstańcy złożyli broń. Po porażce Czechowski ukrywał się w okolicach Jarosławia, lecz został aresztowany i osadzony w więzieniu w Przemyślu. Po wyjściu na wolność w 1866 roku pułkownik zamieszkał w Jarosławiu, gdzie zmarł 6 czerwca 1888 roku.
Dyonizy Ostrowski (1830-1913) – w 1863 roku, wraz z sześciu młodymi “Zaklikami” wyruszył w lasy z zamiarem wstąpienia do oddziału powstańczego majora Leona Czechowskiego. Ze względu na ułomność fizyczną przeznaczony został jednak do transportu amunicji, co przypłacił raną postrzałową podczas przekraczania granicy. Po powstaniu wydzierżawił majątek w Jodłówce, na starość zaś zamieszkał u dzieci w Jarosławiu, gdzie wspólnie z zięciem Feliksem Wojciechowskim prowadził łaźnię rzymską i pralnię przy placu Mickiewicza.
Antoni Juśkiewicz (1798-1865) – kupiec jarosławski, poseł na Sejm Krajowy z miasta Jarosławia.
Józef Juśkiewicz (1802-1885) – kupiec jarosławski, w latach 1870-1873 wiceburmistrz Jarosławia, od 1870 aż do śmierci radny miejski.
Bracia wspomagali powstańców styczniowych, dowożąc przez lasy sieniawskie żywność, odzież i amunicję wprost na pole walki.
Julian Mokrzycki (1843-1901) – kasjer dóbr pawłosiowskich, przełożony obszarów dworskich w Cetuli, Jankowicach, Muninie i Tywoni. Powstaniec styczniowy.
Nowy Cmentarz w Jarosławiu
Marcin Kuśnierz (1839-1913) – jego życiorys i powstańcze losy nie są znane.
Ludwik Steindl (1847-1913) – urzędnik kolejowy, powstaniec styczniowy.
Chłopice
Władysław hrabia Koziebrodzki (1839-1893) – walczył w powstaniu styczniowym w latach 1863-1864, po którym na krótko został uwięziony przez władze austriackie. Po opuszczeniu więzienia tarnowskiego udał się na emigrację do Szwajcarii. W 1867 powrócił do Galicji. Po ślubie z Emilią z Głogowskich w 1877 roku nabył wieś Chłopice. Był posłem do Sejmu Krajowego Galicji IV, V i VI kadencji. Był również posłem do austriackiej Rady Państwa, a także działaczem społecznym, alpinistą i prezesem Towarzystwa Tatrzańskiego. Znany ze swojej działalności pisarskiej.
Laszki
Stefan Saryusz hrabia Zamoyski herbu Jelita (1837-1899) – w powstaniu styczniowym służył jako naczelnik cywilny w obwodzie przemyskim. Latem 1863 roku został aresztowany przez Austriaków. Po upadku powstania wieloletni radny powiatowy w Jarosławiu i marszałek powiatu jarosławskiego.
Lutków
Lutków – miejsce upamiętnienia nieznanego z imienia i nazwiska kuriera powstańczego. Kapliczka stoi w miejscu, gdzie 2 lutego 1863 r. zamarzł powstaniec styczniowy, wysłany z dworu w Skołoszowie do Kaszyc.
Pruchnik
Stanisław Gryziecki (1844-1933) – urodzony w Pruchniku. Nie wiemy, jakie były jego powstańcze losy. Po upadku powstania, Gryziecki powrócił do Pruchnika, gdzie pracował jako szewc. Według tradycji, jest jednym z założycieli pruchnickiej straży pożarnej. Jest wymieniany jako weteran powstania w 1923 roku, podniesiono go do honorowego stopnia podporucznika. Decyzją z dnia 8 listopada 1930 przez Prezydenta Ignacego Mościckiego i Prezesa Rady Ministrów Józefa Piłsudskiego odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami.
Radymno
Antoni Pawłowski (1836-1907) – z zawodu prywatny oficjalista. W powstaniu styczniowym walczył w oddziale generała Edmunda Taczanowskiego, w szwadronie rotmistrza Aleksandra Matuszewicza. Weteran bitew pod Ignacewem, Pyzdrami, Lądem nad Wartą i Zagórowem.
Rudołowice
Prof. Aleksander Radwan Janowicz (1843-1919) – profesor na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Właściciel Rudołowic. W powstaniu walczył w randze porucznika w oddziałach Wierzbickiego i Wagnera. Ranny w ramię w bitwie pod Polichno.
Zabłotce
Władysław Bogdański (1844-1923) – właściciel dóbr w Zabłotcach. Podporucznik wojsk polskich w trakcie powstania styczniowego.
Koncepcja wystawy, tekst i fotografie: Jakub Baran
Współpraca: Ela Sieradzka-Burghardt, Piotr Kaplita
Wystawa została przygotowana w ramach projektu „Ballada o Złotym Oddziale”, który został dofinansowany ze środków Biura „Niepodległa” w ramach Programu Dotacyjnego „Powstanie Styczniowe 1863-1864”.